Neft Daşları Bakı şəhərindən 110 km şərqdə, Pirallahı adasından 50 km cənub-şərqdə, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşir.  Dünyanın «səkkizinci möcüzəsi» adlandırılan Neft Daşları indi svaylar üzərində qurulmuş müasir bir qəsəbədir.

Xəzər dənizi akvatoriyasında neftin varlığı barədə ilk mənbələr XVIII əsrə təsadüf edir. Neft Daşlarının təbii yanacaq sərvətləri haqqında akademik H.V.Abix hələ 1863-cü ildə məlumat verib. Burada XIX yüzillikdə və XX əsrin birinci yarısında da tədqiqatlar aparılıb. 1943-1944-cü illərdə keçmiş SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialının sessiyalarında Pirallahı adasında böyük neft yatağının, Çilov adasında və "Qara daşlar”da neft təzahürünün olması barədə məruzələr edilib.

1948-ci il noyabrın 14-də geoloq Ağaqurban Əliyev, istedadlı qazma mütəxəssisi Yusif Səfərov və Sabit Orucov neftçi-desantçılar dəstəsinin digər üzvləri ilə birlikdə təcrübəli kapitan Əjdər Sadıxovun “Pobeda” yedək gəmisində böyük çətinliklə Neft Daşları rayonuna gəldilər və gəmidən enib, suyun üzünə çıxmış qayalıqların birinə qədəm qoydular. Neftçilər iri bir qara daşın üstünə bir neçə kisə sement qoyub, yoxlamaq istədilər ki, su bu kisələri yuyub aparacaq, ya yox. Təxminən iki həftədən sonra onlar həmin yerə qayıdanda sement kisələrini qupquru gördülər. Yalnız bundan sonra – 1948-ci ilin dekabrında dəniz inşaatçılarının ilk dəstəsi “Transportnik” (“Nəqliyyatçı”) gəmisi ilə Pirallahı adasından “Qara daşlar”a göndərildi. Buradakı adacıqda qazma briqadası üçün 14 kvadratmetrlik bir “yaşayış evi” inşa edildi. Sahil ilə gecə-gündüz əlaqə saxlamaq üçün radiostansiya quruldu.

1949-cu ilin iyununda adada ilk quyunun qazılmasına hazırlıq başlandı. Qazma işləri üçün əməliyyat meydanı yaratmaq məqsədilə ömrünü başa vurmuş “Çvanov” gəmisi “Qara daşlar”a gətirilib, neftçilərin nişan verdikləri yerdə batırıldı və stasionar qurğu kimi xidmət etməyə başladı.

1949-cu ildə avqustun 24-də təcrübəli buruq ustası Mixail Kaveroçkinin briqadası dünyada ilk dəfə sahildən 40, Bakı şəhərindən isə 90 kilometr uzaqda – açıq dənizdə 1 nömrəli ilk quyunu qazmağa başladı. Həmin il noyabrın 7-də quyu 942 metr dərinlikdən ilk neft fontanı vurdu və gündə 100 tondan çox neft verməyə başladı. Bununla da dünya nefti tarixində açıq dənizdə neft çıxarmanın əsası qoyulub, “Qara Daşlar” “Neft Daşları”na çevrilib. “Neft Daşları” yatağının işlənməsinin unikallığı ondan ibarətdir ki, bu yatağın timsalında heç yerdə istifadə olunmamış yeni üsullar tətbiq edilib. Buna görə də, Neft Daşları açıq dənizdə ilk dəniz platforması kimi “Ginnesin Rekordlar Kitabı”na daxil olub.

1951-ci illərdə adanı küləkdən və dalğalardan qorumaq üçün buraya “Xəzərtanker” və “Xəzərdonanma” müəssisələrinin balansından silinmiş əlavə 6 gəmi də gətirilərək yarıyacan batırılır və adanın ətrafında süni körfəz yaradılır. Gəmilərin kayutaları və ambarlarından qazma briqadasının üzvləri üçün yeməkxana, tibb məntəqəsi, yataq otaqları və başqa məqsədlər üçün istifadə edilir. Bu yerin ilk adı olan “Yeddi gəmi adası” da buradan yaranır. Sonradan bu süni ada-qəsəbə “Neft Daşları” adı ilə məşhurlaşır.

İkinci quyunun qazılmasına 1949-cu il dekabrın 19-da başlanıldı və 1950-ci ilin birinci yarısında bu quyudan da neft fontan vurdu. İlk iki quyu “Neft Daşları” rayonunda nəhəng neft ehtiyatlarının mövcudluğunu sübuta yetirdi. 1949-cu il dekabrın 1-də dənizdə qazma, neftçıxarma və tikinti ilə məşğul olan “Azərdənizneft” İstehsalat Birliyi yaradıldı. Həmin qərarla “Dənizneftlayihə” Dövlət Elmi Tədqiqat Layihə İnstitutu da təsis olundu. Eyni zamanda, SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin tərkibində “Başdənizneft” Ümumittifaq İstehsalat Birliyi yaradıldı, neft sənayesinin görkəmli təşkilatçısı Sabit Orucov Birliyin ilk rəisi və eyni zamanda, SSRİ Neft sənayesi nazirinin müavini təyin edildi.

Bundan sonra, “Neft Daşları”nda kəşfiyyat-qazma və tikinti işləri geniş vüsət aldı. 1950-ci ilin dekabrında neftçi Qurbanın və Mixail Kaveroçkinin briqadaları tərəfindən qazılan quyular neft verdi. 1951-ci il fevralın 18-də neftlə dolu ilk tanker “Neft Daşları”ndan yola salındı.

1951-ci ildən “Neft Daşları”nda estakada və meydançaların tikintisinə, hidrotexniki qurğuların, kommunikasiya xətlərinin, istehsal və yaşayış təyinatlı obyektlərin inşasına başlandı. Bu isə dünyada analoqu olmayan Neft Daşları adlı şəhərin qurulmasının başlanğıcı idi. Polad dirəklər üstündə qurulan, o vaxt da, elə indinin özündə də heç yerdə bənzəri olmayan, dünyanı heyrətə gətirən bir şəhərdir.

Neft Daşlarının inkişaf tarixi Heydər Əliyevin adı ilə sıx bağlıdır. O, hələ keçmiş sovetlər dönəmində respublikamıza rəhbərlik etdiyi illərdə dəniz neftçilərinin əməyini daim yüksək qiymətləndirmiş, dəfələrlə Neft Daşlarına səfər etmiş, vəziyyətlə yerində tanış olaraq, mövcud problemlərin həlli üçün müvafiq tapşırıqlar vermiş, məsələləri şəxsi nəzarətində saxlamışdır. Ulu öndərin Neft Daşlarının 25 illik yubileyində neftçilər qarşısında qoyduğu vəzifələr isə həqiqətən, tarixi əhəmiyyət kəsb edirdi. O vaxt Xəzər dənizinin 40 metrədək dərinliyində yerləşən yataqlar artıq kəşf edilmişdi. Ulu öndər neft-qaz sənayesinin inkişafı istiqamətində mövcud elmi bilikləri ümumiləşdirərək, dənizin 100 metrdən artıq dərinliklərində işə başlamaq təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Neftçilər bu təşəbbüsü böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşıladılar və tezliklə Neft Daşlarının işlənməsi təcrübəsindən istifadə olunmaqla bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatının qüdrətlənməsi üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edən “Günəşli”, “Çıraq”, “Azəri” və digər yataqlar kəşf olundu. Ümummilli liderin diqqət və qayğısı dənizdə neftçıxarma sənayesinin müasir infrastrukturla təchiz olunmasında həlledici rol oynadı. O zaman keçmiş SSRİ-də yeganə ixtisaslaşdırılmış Neft Donanması Bakıda formalaşdı və dənizin dərinsulu hissələrində işlərin səmərəli aparılması üçün zəruri əhəmiyyət kəsb edən “Xəzər” və “Şelf” tipli 10-dan çox yarımdalma və özüqalxan qazma qurğusu, seysmik, mühəndis-geoloji elmi-tədqiqat gəmiləri, kran və borudüzən gəmilər, sərnişin və təchizat gəmiləri və digər texnika və avadanlıqlarla komplektləşdirildi. Heydər Əliyev şəxsi nüfuzundan istifadə edərək hazırda onun adını şərəflə daşıyan və dəniz neft-qaz platformalarının inşasını uğurla həyata keçirən Dərin Özüllər Zavodunun Azərbaycanda tikilməsinə nail oldu. Ulu öndər həmin dövrdə görülən işlərin tarixi miqyaslarından danışarkən deyirdi: “Neft Daşları – XX əsrdən XXI əsrə atılmış bir körpüdür. Yeni neft strategiyasının maddi və elmi təməli də məhz Neft Daşları ilə qoyulmuşdur”.

Bu gün Neft Daşlarının ahəngdar fəaliyyətini təmin edən bir çox sənaye, sosial əhəmiyyətli obyektlər məhz Ümummilli lider Heydər Əliyev respublikaya rəhbərlik etdiyi illərdə tikilmişdi. O dövrdə qurulmuş obyektlərin bu gün müstəqil dövlətimizə uğurla xidmət etməsi Heydər Əliyev uzaqgörənliyinin nəticəsidir. Məhz onun rəhbərliyi və qayğısı ilə yaradılmış neft-qaz sənayesi kompleksi bu gün Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi yaşamasına, möhkəmlənməsinə, Prezident İlham Əliyevin qətiyyətlə həyata keçirdiyi yeni Neft Strategiyasının uğurlarına xidmət edir.

Neft Daşlarında bu gün yaşayış binaları, vertolyot meydançası, tibbi-sanitar hissə, mağazalar və s. komplekslər fəaliyyət göstərir. Polad estakadalar üstündə ağaclar əkilib, park salınıb. Neft Daşlarına Bakıdan kater və helikopterlə getmək mümkündür.

“Neft Daşları” Azərbaycanın digər neft yataqlarını birləşdirən strateji kommunikasiya və infrastruktur mərkəzidir. SOCAR-ın illik neft-qaz hasilatının 70%-ə qədər olan hissəsi sahilə buradan ötürülür. Çıxarılan neft xüsusi sobalarda 35-40°-yə qədər qızdırıldıqdan sonra uzunluğu 70 km-dən artıq olan borular vasitəsi ilə birbaşa sahilə - Dübəndi terminalına nəql edilir və oradan təyinatı üzrə ixraca və ya emala yönəldilir. Neft Daşları ötən müddət ərzində əsrlərə bərabər yol keçərək nəhəng istehsal-yaşayış kompleksinə çevrilib. Burada 180 km-dən artıq estakada salınıb, 320-dən artıq istehsal meydançası quraşdırılıb, 100 km–lərlə neft, qaz, su kəmərləri çəkilib.

Neft Daşları haqqında “Neft Daşları” sənədli filmi, “Möcüzələr adası”, “Qara daşlar”, “Xəzər neftçiləri haqqında povest”, “Dəniz fatehləri”, “Dənizdə möcüzə”, “İki Xəzər”, “Polad dirəklər üzərində şəhər”, “Neft Daşları - su üzərində şəhər” və digər filmlər çəkilib. Ceyms Bondun sərgüzəştləri silsiləsindən “Dünya kifayət deyil” (The World Is Not Enough) filminin bəzi kadrları burada lentə alınıb. Qara Qarayev, Tofiq Quliyev, Vaqif Mustafazadə kimi dünya şöhrətli bəstəkarlar Neft Daşlarına əsərlər həsr ediblər. Səttar Bəhlulzadə, Maral Rəhmanzadə, Tahir Salahov bu möcüzələr adasını tablolarda əks etdiriblər.

Tövsiyə edilən ədəbiyyat:

1. Mir-Babayev, Mir-Yusif. Azərbaycan neftinin qısa tarixi / M. F. Mir-Babayev ; elmi red.: X. B. Yusifzadə, R. Şükürov. II kitab. - Bakı : n. y., 2015. - 336 s.
2. Atakişiyev, Müşviq Cəmil oğlu. Azərbaycanın yeni neft siyasəti və iqtisadi yükşəliş / M. C. Atakişiyev ; elmi red. Z. Ə. Səmədzadə. - Bakı : Azərbaycan nəşriyyatı, 2004. - 264 s.
3. Mirzəyev, Ramiz Şəmşəd oğlu. Heydər Əliyev və müstəqil Azərbaycan dövlətinin yeni neft strategiyası = Heydar Aliyev and new oil strategy of independent Azerbaijan / R. Ş. Mirzəyev ; red. B. Y. Sadıqov ; tərc. R. Ə. İsayev. - Bakı : Göytürk, 1999. - 157 s.
4. İqtisadiyyat və neft : Heydər Əliyevin yeni neft strategiyasının reallaşmasında İlham Əliyevin xidmətləri / red. N. Süleymanov. - Bakı : Nurlan, 2004. - 234 s.
5. Heydər Əliyev Azərbaycanın müasir neft emalı sənayesinin yaradıcısıdır / red. B. Y. Sadıqov ; bur. məsul R. Ş. Mirzəyev. - Bakı : [n. y.], 2001. - 124 s.
6. Atakişiyev, Müşviq Cəmil oğlu. Azərbaycanın yeni neft siyasəti və iqtisadi yükşəliş / M. C. Atakişiyev ; elmi red. Z. Ə. Səmədzadə. - Bakı : Azərbaycan nəşriyyatı, 2004. - 264 s.