Bugünkü Akademik Milli Dram Teatrının bir kollektivdə cəmləşdirilib Dövlət Himayəsinə verilməsi, ona rəsmi ad qoyulması və daimi fəaliyyət üçün bina ayrılması 1919-cu ildən başlayır.

Səhnə sənətimiz təşəkkül tapdığı gündən (10 mart 1873) bu yana ilk dəfə 1919-cu ildə “Dövlət Teatrı” elan olundu. Teatr maarif nаzirliyinin ixtiyarına verildi, ümumi tərəqqi üçün müəyyən işlər görüldü.

Mayılov teatrı binası müxtəlif dəstələri birləşdirən “Dövlət Teatrı”nın (Hökumət Türk Teatrosu) ixtiyarına keçdi. 1919-cu il oktyabr ayının 24-də “Dövlət Teatrı”nın təntənəli rəsmi açılışı oldu. Bütün Dövlət və Hökumət rəhbərləri açılışda iştirak edirdilər. Dördgünlük təntənədə ilk oynanılan əsər İsa bəy Aşurbəylinin “Azərbay – Can” pyesinin tamaşası oldu. Səhərisi Şəmsəddin Saminin “Dəmirçi Gavə”, o biri günlər isə Mirzə Bala Məmmədzadənin “Bakı uğrunda müharibə” və Cəfər Cabbarlının “Bakı müharibəsi” dramlarının tamaşaları göstərildi. Bu pyeslərin hər ikisi 1918-ci ilin Mart hadisələrindən, Nuru paşanın Türkiyədən öz dəstəsi ilə daşnaklara qarşı mübarizə üçün Bakıya köməyə gəlmələrindən bəhs edirdi. 1919-cu ildən 1920-ci il aprelin 28-dək bu teatr “Dövlət Teatrı (Teatrosu)” adlanırdı.

1920-ci ilin aprelində Azərbaycan işğal olunandan sonra Azərbaycan XKS-nin 1920-ci il 1 iyul tarixli qərarı ilə “Birləşmiş Dövlət Teatrı” yaradıldı. Burada Bakıda fəaliyyət göstərən bütün truppalar və həvəskar aktyorlar birləşdi.

Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarlığının 1 mart 1921-ci il qərarı ilə teatrın adı “Azərbaycan Teatr Truppası” oldu.

1921-ci ilin mart ayındakı qərardan bir qədər sonra hökumətin rəsmi sənədi ilə kollektiv “Türk Dövlət Teatrosu” adlandırıldı və ona bolşevik Dadaş Bünyadzadənin adı verildi.

1922-ci ilin ilk günlərində hökumətin növbəti qərarı ilə “Birləşmiş Dövlət Teatrı” yenidən təşkil edildi. 1922-ci ildə dram truppası “Birləşmiş Dövlət Teatrın”dan ayrılaraq, müstəqil teatra çevrildi. 1922-ci il yanvarın 17-də, yəni Tağıyev teatrı binasında fəaliyyətə başlayandan bir neçə gün sonra Azərbaycan Dövlət Teatrı Mirzə Fətəli Axundzadənin “Hacı Qara“ komediyasının tamaşası ilə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının təntənəli açılışı oldu. Teatrın adı sənədlərdə “Birləşmiş Dövlət Teatrı”. “Dadaş Bünyadzadə adına Türk Dövlət Teatrosu” kimi göstərildi. Kollektiv Tağıyev teatrı binasında 1960-cı ilin avqust ayına kimi çalışıb. Avqustda çağdaş memarlıq üslubunda təzəcə tikilmiş və Füzuli meydanında yerləşən indiki binasına köçüb.

Azərbaycan SSR Xalq Maarif komissarlığının kollegiyası 24 aprel 1923-cü ildə Bakıdakı mövcud teatrların adlarının dəyişdirilməsi barədə qərar verib. Həmin qərardan sonra Rus Operası Teatrı “Böyük Dövlət Teatrı” (BDT), “Dadaş Bünyadzadə adına Türk Dövlət Teatrosu” isə "Dövlət Malı Teatrosu" (DMT) adlandı.

1924-cü ildən sənət ocağı “Dadaş Bünyadzadə adına Dövlət Türk Akademik Dram Teatrosu” (DTADT) adlandı.

1929-cu il 21 oktyabrda Xalq Maarif Komissarlığının qərarı ilə “Akademik” sözü “Bədaye” sözü ilə əvəz olundu. Truppa “Dadaş Bünyadzadə adına Dövlət Türk Bədaye Teatrosu” (DTBT) adlanmağa başlandı.

Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 5 mart 1933-cü il tarixli qərarı ilə teatrın adı yenə dəyişildi. Bir müddət keçəndən sonra həmin adın əvvəlinə “Məşədi Əzizbəyov adına“ sözləri yazılması barədə də qərar verildi və teatr “Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı” (ADDT) adlandı.

Tezliklə teatrın ADDT yazılan xüsusi emblemi hazırlandı. Həmin emblem tamaşa proqramlarının və səhnə pərdəsinin üzərinə vuruldu.

“Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı”na “Akademik Teatr“ adı verilməsi barədə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 16 dekabr 1959-cu il qərarı ilə teatr “Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrı” (ADADT) adlandı.

Bakı Şəhər Sovetinin 27 dekabr 1991-ci il tarixli qərarı ilə, "Akademik" sözü saxlanılmaqla, teatrın adı dəyişidirilərək “Azərbaycan Akademik Milli Dram Teatrı” adlandırıldı.

Bugünkü Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı 1873-cü ildə “Lənkəran xanının vəziri”tamaşası ilə milli mədəniyyətimizdə yeni sənətin bünövrəsini qoyanların mənəvi davamçısı sayılır. Məhz ona görə də milli teatrımızın yaranma tarixi, həmçinin Akademik teatrın tarixidir.

Tövsiyə edilən ədəbiyyat:

1. Rəhimli, İlham Əziz oğlu. Akademik Milli Dram Teatrı / İ. Ə. Rəhimli; elmi red.: B. Ə. Nəbiyev, İ. S. Kərimov. I kitab. - Bakı : QAPP-POLIQRAF NPK, 2002. - 440 s.
2. Rəhimli, İlham Əziz oğlu. Akademik Milli Dram Teatrı / İ. Ə. Rəhimli; elmi red.: B. Ə. Nəbiyev, İ. S. Kərimov. II kitab. - Bakı : QAPP-POLIQRAF NPK, 2002. - 464 s.
3. Rəhimli, İlham Əziz oğlu. Azərbaycan milli teatrının poetikası / İ. Ə. Rəhimli; elmi red. V. İbrahimoğlu. - Bakı : QAPP-POLIQRAF NPK, 2002. - 224 s.